Genealogia rodziny Piaszczyńskich i rodzin spokrewnionych

Terminologia pokrewieństwa i powinowactwa

Terminy zaprezentowano w formie w miarę współczesnej, zachowując dawne rdzenie. W nawiasie podano formy dawniejsze i omowne.

KREWNI WSTĘPNI (−3)

pradziadek (pradziad) = ojciec dziadka / babki (dla prawnuka / prawnuczki)
prababka (prababa) = matka dziadka / babki (dla prawnuka / prawnuczki)

KREWNI WSTĘPNI (−2), AGNACI – OJCZYŚCI i KOGNACI – MACIERZYŚCI

dziadek ojczysty / macierzysty (dziad) = ojciec ojca / matki (dla wnuka / wnuczki)
babka ojczysta / macierzysta (baba) = matka ojca / matki (dla wnuka / wnuczki)

KREWNI BOCZNI (−2), AGNACI – OJCZYŚCI i KOGNACI – MACIERZYŚCI

prastryj (przestryj, dziadek stryjeczny) = brat dziadka (dla wnuka stryjecznego / wnuczki stryjecznej)
prawuj* (przedwieć, dziadek wujeczny) = brat babki (dla wnuka wujecznego / wnuczki wujecznej)
praciotka* (praciota*, przeciota*, babka cioteczna) = siostra dziadka / babki (dla wnuka ciotecznego / wnuczki ciotecznej)

POWINOWACI (−2)

prastryjna* (babka stryjeczna) = żona brata dziadka (dla prapociotka / prapociotki)
prawujna* (babka wujeczna) = żona brata babki (dla prapociotka / prapociotki)
prapociot* (dziadek cioteczny) = mąż siostry dziadka / babki (dla prapociotka / prapociotki)
praświekier* = dziadek męża (dla prasnechy)
praświekra* (praświekrew*) = babka męża (dla prasnechy)
prateść* = dziadek żony (dla prazięcia)
prateściowa* (prateścia*) = babka żony (dla prazięcia)

KREWNI WSTĘPNI (−1), AGNACI

ojciec (dla syna / córki)

KREWNI BOCZNI (−1), AGNACI

stryj (rodzony, stryjek) = brat ojca (dla synowca / synowicy)
ciotka (ojczysta, ciota ojczysta) = siostra ojca (dla bratańca / bratanicy)
stryj stryjeczny = syn brata dziadka ojczystego, brat stryjeczny ojca (dla niecia / nieściory)
ciotka stryjeczna = córka brata dziadka ojczystego, siostra stryjeczna ojca (dla niecia / nieściory)
stryj wujeczny = syn brata babki ojczystej, brat wujeczny ojca (dla niecia / nieściory)
ciotka wujeczna = córka brata babki ojczystej, siostra wujeczna ojca (dla niecia / nieściory)
stryj cioteczny = syn siostry dziadka ojczystego lub babki ojczystej, brat cioteczny ojca (dla niecia / nieściory)
ciotka cioteczna = córka siostry dziadka ojczystego lub babki ojczystej, siostra cioteczna ojca (dla niecia / nieściory)

KREWNI WSTĘPNI (−1), KOGNACI

matka (dla syna / córki)

KREWNI BOCZNI (−1), KOGNACI

wuj (rodzony, wujek) = brat matki (dla siostrzeńca / siostrzenicy)
ciotka (macierzysta, ciota macierzysta) = siostra matki (dla siostrzeńca / siostrzenicy)
wuj stryjeczny = syn brata dziadka macierzystego, brat stryjeczny matki (dla niecia / nieściory)
ciotka stryjeczna = córka brata dziadka macierzystego, siostra stryjeczna matki (dla niecia / nieściory)
wuj wujeczny = syn brata babki macierzystej, brat wujeczny matki (dla niecia / nieściory)
ciotka wujeczna = córka brata babki macierzystej, siostra wujeczna matki (dla niecia / nieściory)
wuj cioteczny = syn siostry dziadka macierzystego lub babki macierzystej, brat cioteczny matki (dla niecia / nieściory)
ciotka cioteczna = córka siostry dziadka macierzystego lub babki macierzystej, siostra cioteczna matki (dla niecia / nieściory)

POWINOWACI (−1)

stryjna (stryjenka) = żona brata ojca (dla pociotka / pociotki)
wujna (wujenka) = żona brata matki (dla pociotka / pociotki)
pociot (naciot)*** = mąż siostry ojca, mąż siostry matki (dla pociotka / pociotki)
świekier (świekr) = ojciec męża (dla snechy)
świekra (świekrew) = matka męża (dla snechy)
teść (cieść) = ojciec żony (dla zięcia)
teściowa (teścia, ćcia) = matka żony (dla zięcia)
ojczym (dla pasierba / pasierbicy)
macocha (dla pasierba / pasierbicy)
ojciec chrzestny (dla chrześniaka / chrześnicy)
matka chrzestna (dla chrześniaka / chrześnicy)

KREWNI BOCZNI (0)

brat (dla brata / siostry)
siostra (dla brata / siostry)

półbrat (brat przyrodni) = syn jednego z rodziców, pochodzący z innego związku (dla półbrata / półsiostry)
półsiostra (siostra przyrodnia) = córka jednego z rodziców, pochodząca z innego związku (dla półbrata / półsiostry)

brat stryjeczny = syn brata ojca (dla brata stryjecznego / siostry stryjecznej)
siostra stryjeczna = córka brata ojca (dla brata stryjecznego / siostry stryjecznej)
brat wujeczny = syn brata matki (dla brata ciotecznego / siostry ciotecznej)
siostra wujeczna = córka brata matki (dla brata ciotecznego / siostry ciotecznej)
brat cioteczny = syn siostry ojca / matki (dla brata wujecznego / ciotecznego / siostry wujecznej / ciotecznej)
siostra cioteczna = córka siostry ojca / matki (dla brata wujecznego / ciotecznego / siostry wujecznej / ciotecznej)

brat prastryjeczny = wnuk brata dziadka (dla brata prastryjecznego / siostry prastryjecznej)
siostra prastryjeczna = wnuczka brata dziadka (dla brata prastryjecznego / siostry prastryjecznej)
brat prawujeczny = wnuk brata babki (dla brata praciotecznego / siostry praciotecznej)
siostra prawujeczna = wnuczka brata babki (dla brata praciotecznego / siostry praciotecznej)
brat pracioteczny = wnuk siostry dziadka / babki (dla brata prawujecznego / praciotecznego / siostry prawujecznej / praciotecznej)
siostra pracioteczna = wnuczka siostry dziadka / babki (dla brata prawujecznego / praciotecznego / siostry prawujecznej / praciotecznej)

POWINOWACI (0)

mąż (dla żony)
żona (dla męża)

dziewierz = brat męża (dla bratowej)
jątrew (jątrewka) = żona brata męża (dla jątrwi)
zełwa = siostra męża (dla bratowej)
zełwin* = mąż siostry męża (dla szurzyny)
szurzy = brat żony (dla swaka)
szurzyna* = żona brata żony (dla zełwina)
świeść = siostra żony (dla swaka)
paszenog = mąż siostry żony (dla paszenoga)

swak (szwagier) = mąż siostry (dla szurzego / świeści)
bratowa = żona brata (dla dziewierza / zełwy)

brat przybrany (dla brata przybranego / siostry przybranej; nie mają wspólnego rodzica)
siostra przybrana (dla brata przybranego / siostry przybranej; nie mają wspólnego rodzica)

swat (współświekier*) = ojciec męża córki (dla współteścia / współteściowej)
swatka (swacha, swatew*, współświekra*, współświekrew*) = matka męża córki (dla współteścia / współteściowej)
współteść* = ojciec żony syna (dla swata / swatki)
współteściowa* = matka żony syna (dla swata / swatki)
kum (kmoter) = ojciec chrześniaka / chrześnicy / ojciec chrzestny syna / córki / chrześniaka / chrześnicy (dla kuma / kumy)
kuma (kmotra) = matka chrześniaka / chrześnicy / matka chrzestna syna / córki / chrześniaka / chrześnicy (dla kuma / kumy)

KREWNI ZSTĘPNI (+1)

syn (dla ojca / matki)
córka (dla ojca / matki)

KREWNI BOCZNI (+1)

synowiec = syn brata (dla stryja)
synowica = córka brata (dla stryja)
brataniec (bratanek) = syn brata (dla cioty)
bratanica = córka brata (dla cioty)
siostrzeniec = syn siostry (dla wuja / cioty)
siostrzenica = córka siostry (dla wuja / cioty)

nieć** (nieść) = wnuk stryja / wuja / cioty (dla stryja / wuja stryjecznego / wujecznego / ciotecznego / cioty stryjecznej / wujecznej / ciotecznej)
nieściora** (nieścierz) = wnuczka stryja / wuja / cioty (dla stryja / wuja stryjecznego / wujecznego / ciotecznego / cioty stryjecznej / wujecznej / ciotecznej)

POWINOWACI (+1)

zięć = mąż córki (dla teścia / teściowej)
snecha (synowa) = żona syna (dla świekra / świekry)

pasierb (dla ojczyma / macochy)
pasierbica (dla ojczyma / macochy)
chrześniak (dla ojca chrzestnego / matki chrzestnej)
chrześnica (dla ojca chrzestnego / matki chrzestnej)

pociotek = synowiec / brataniec / siostrzeniec męża / żony (dla stryjny / wujny / pociota)
pociotka = synowica / bratanica / siostrzenica męża / żony (dla stryjny / wujny / pociota)

KREWNI ZSTĘPNI (+2)

wnuk (wnęk) = syn syna / córki (dla dziadka / babki)
wnuczka (wnuka, wnęka) = córka syna / córki (dla dziadka / babki)
wnuk stryjeczny = wnuk brata (dla prastryja)
wnuczka stryjeczna = wnuczka brata (dla prastryja)
wnuk wujeczny = wnuk siostry (dla prawuja)
wnuczka wujeczna = wnuczka siostry (dla prawuja)
wnuk cioteczny = wnuk brata / siostry (dla pracioty)
wnuczka cioteczna = wnuczka brata / siostry (dla pracioty)

POWINOWACI (+2)

prazięć* = mąż wnuczki (dla prateścia / prateściowej)
prasnecha* = żona wnuka (dla praświekra / praświekry)
prapociotek* = wnuk brata / siostry męża / żony (dla prastryjny / prawujny / prapociota)
prapociotka* = wnuczka brata / siostry męża / żony (dla prastryjny / prawujny / prapociota)

KREWNI ZSTĘPNI (+3)

prawnuk (prawnęk) = syn wnuka / wnuczki (dla pradziadka / prababki)
prawnuczka (prawnuka, prawnęka) = córka wnuka / wnuczki (dla pradziadka / prababki)

– terminy hipotetyczne, słabo zaświadczone lub niepewne (w tym kalki nazw łacińskich itd.)
** – terminy o znaczeniu niepewnym (tu podano znaczenie za Bańkowskim)
*** – według niektórych źródeł pociot to mąż siostry ojca, naciot to mąż siostry matki, rozróżnienie to jest wątpliwe, choć w innych językach słowiańskich rzeczywiście oba stosunki powinowactwa odróżniano (np. stcz. tetec ‘mąż siostry ojca’, posel ‘mąż siostry matki’) mimo braku odróżniania ciotek – sióstr matki i ojca; dla starszej epoki można rekonstruować terminy ciota – siostra ojca, sioła – siostra matki, cieciec = pociot – mąż siostry ojca, posiół – mąż siostry matki (dziś terminy te są zachowane tylko w nazwiskach)

O pokrewieństwie mówimy, gdy jedna osoba jest przodkiem drugiej (np. ojciec – syn), czyli gdy zachodzi między nimi stosunek filiacji, lub gdy obie mają wspólnego przodka (np. brat – siostra). O powinowactwie w szerokim znaczeniu mówimy, gdy dane osoby nie są spokrewnione i ich relacja opiera się na zawartym małżeństwie, przysposobieniu itd. W myśl przepisów prawnych powinowatymi są tylko krewni małżonka (np. teść, bratowa); relacja między małżonkiem a powinowatym drugiego małżonka (np. między mężami dwóch sióstr) określana jest potocznie przez prawników jako zimne powinowactwo.

Zamiast terminów agnat, kognat używa się odpowiednio nazw krewny po mieczu (w linii męskiej) i krewny po kądzieli (w linii żeńskiej). Osoba, dla której ustala się pokrewieństwo czy powinowactwo z inną osobą, zwana jest w badaniach genealogicznych niepoprawnie probantem. Poprawną (acz nieużywaną) nazwą jest proband, od łac. probandus ‘mający zostać zbadanym’.

W zestawieniu pominięto specjalne wypadki powinowactwa, jak np. mamka, brat mleczny (karmiony piersią tej samej kobiety), siostra mleczna, niańka.

Współczesny język polski dysponuje o wiele prostszą terminologią pokrewieństwa i powinowactwa, na którą składają się terminy pradziadek, prababka, dziadek, babka, ojciec, matka, wujek, ciotka, teść, teściowa, brat, siostra, kuzyn, kuzynka, szwagier, szwagierka, syn, córka, bratanek, bratanica, siostrzeniec, siostrzenica, zięć, synowa, wnuk, wnuczka, prawnuk, prawnuczka. Z pozostałych najczęściej używa się terminu bratowa, czasem stryj, stryjek, natomiast określenia chrzestny, chrzestna, chrześniak, chrześnica coraz częściej przestają być łączone z powinowactwem (niebagatelną rolę odgrywa zwyczaj wybierania na chrzestnych osób z rodziny, które pozostają już w jakimś stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa z dzieckiem). O ojczymie i macosze częściej mówi się po prostu ojciec, matka (czasem z dodatkiem określenia przybrany), ewentualnie używa się terminów opiekun, opiekunka.

Jak widać, część podanych powyżej terminów wychodzi z użycia lub już została zapomniana, niektóre kilka wieków temu (nieć, nieściora). Dawny pociot stał się wujkiem, także termin stryj wychodzi z użycia. Zidentyfikowano także ciotki z żonami wuja i stryja, czyli wujenką i stryjenką. Pojawiły się nowe terminy synowa (dawniej snecha), wieloznaczne szwagier:

mąż siostry = swak,
brat męża = dziewierz,
brat żony = szurzy,
potocznie także mąż siostry żony = paszenog, mąż siostry męża,

szwagierka:

siostra męża = zełwa,
siostra żony = świeść,
potocznie także żona brata męża = jątrew, żona brata żony

(żona brata wciąż określana jest osobnym terminem bratowa) czy kuzyn / kuzynka – krewny boczny o dalszym stopniu pokrewieństwa. W niektórych częściach Polski braci ciotecznych nie nazywa się w ogóle kuzynami, gdzie indziej z kolei nie używa się terminów brat cioteczny, siostra cioteczna, nazywając ich kuzynami I stopnia. Kuzynem II stopnia jest wówczas kuzyn kuzyna (brat pracioteczny).

Obecnie próbuje się wprowadzić (na razie nie za bardzo skutecznie) nazewnictwo wzorowane na angielskim, zgodnie z którym kuzynem jest każdy krewny boczny, nie tylko w tym samym pokoleniu, odleglej spokrewniony niż rodzeństwo krewnego w linii prostej. Różnicę pokoleń określa się wówczas jako przesunięcie. Przy takim założeniu np. brat cioteczny ojca (czyli stryj cioteczny, potocznie po prostu wujek) jest kuzynem I stopnia jeden raz przesuniętym, takim samym terminem określa się syna brata ciotecznego probanda. Wnuk brata dziadka (czyli wnuk dziadka stryjecznego, albo syn brata ciotecznego ojca) jest kuzynem II stopnia (bez przesunięcia), z kolei jego syn jest kuzynem II stopnia jeden raz przesuniętym, wnuk kuzyna II stopnia to kuzyn II stopnia dwa razy przesunięty itd.

W powyższym wykazie w nawiasach podano numer pokolenia; znak ujemny oznacza pokolenia poprzedzające probanda. Numer pokolenia nie należy mylić ze stopniem pokrewieństwa. Dla krewnych w linii prostej stopień pokrewieństwa równa się wartości bezwzględnej różnicy pokoleń, a zatem ojciec probanda jest jego krewnym I stopnia, podobnie jego syn; dziadek i wnuk to krewni II stopnia, pradziadek i prawnuk – III stopnia. W linii bocznej stopień pokrewieństwa w tym samym pokoleniu jest zawsze parzysty, dlatego brat probanda to jego krewny II stopnia, a jego brat cioteczny to krewny IV stopnia. Gdy istnieje dodatkowo różnica pokoleń, należy ją również uwzględnić, przechodząc kolejne osoby na drzewie genealogicznym, np. wuj jest krewnym III stopnia (I – matka, II – dziadkowie macierzyści, III – wuj). Stopni pokrewieństwa nie wolno mylić ze stopniami kuzynostwa: brat cioteczny, określany też jako kuzyn I stopnia, jest krewnym IV stopnia. Podobnie kuzyn II stopnia, np. wnuk brata dziadka ojczystego, jest krewnym VI stopnia (I – ojciec, II – dziadek, III – pradziadkowie, IV – brat dziadka czyli prastryj, V – syn brata dziadka czyli stryj stryjeczny, VI – wnuk brata dziadka czyli brat prastryjeczny). Stopień powinowactwa określa się tak samo, zakładając, że małżeństwo go nie zmienia. I tak, małżonkowie z prawnego punktu widzenia pozostają względem w siebie w stosunku koicji (powinowactwo nie zachodzi między mężem a żoną), teść to powinowaty I stopnia (tak jak ojciec), brat męża (szwagier, dziewierz) to powinowaty stopnia II (tak jak brat).